Wszystko zaczęło się od fascynacji egzotyką oraz „oceanem” światła, słońcem, kolorami i dźwiękami Afryki. Jak można było przenieść tę magię do szarej, polskiej rzeczywistości 30 lat temu? Takie wyzwanie postawił przed sobą Krzysztof Nowakowski, założyciel i właściciel firmy Inspiracje Światłem. Zapytaliśmy go, jak to się dzieje, że odpowiednie oświetlenie wpływa na nasze samopoczucie i efektywność pracy oraz o czym należy pamiętać przy jego projektowaniu.
Dlaczego światło? Jak to się stało, że rozpoczął pan swoją przygodę z projektowaniem światła?
Krzysztof Nowakowski, szef Inspiracji Światłem:
Po pięciu latach spędzonych w Afryce wraz z rodziną doświadczyłem ogromnej różnicy w natężeniu i barwach naturalnego światła między Afryką a Polską. Po powrocie do kraju wciąż przechodziły mi przez myśl obrazy i dźwięki przyrody, które tak bardzo mnie urzekły. Wspominałem turkusowe morze Śródziemne, malownicze nadbrzeżne i podwodne skały, ryby w barwach tęczy oraz nieskończone światło morskiej toni. Żółty, rozgrzany piasek oraz powulkaniczne, antracytowe skały rozciągające się po horyzonty na innego rodzaju pustyniach. Pustynie były jednocześnie groźne i piękne, bo czasem towarzyszył nam gorący wiatr, zwany pustynnym ghibli.
Nie mogłem zapomnieć również o zapierających dech w piersiach zachodach słońca, kiedy olbrzymia czerwona planeta zdawała się usadowić na horyzoncie. Zawsze słoneczne czyli błękit nieba i upał, tworzące „ocean” światła – zarazem energii, która w połączeniu z kąpielami w morzu, ładowała nasze baterie. Przyszedł moment na lądowanie w Warszawie, gdzie witały nas wiszące, ołowiane chmury i szare, zamglone krajobrazy. To sprawiło, że odnieśliśmy przygnębiające wrażenie jakby słońce zostało zaćmione. W pierwszych chwilach, dniach i tygodniach napotykałem uporczywe myśli: jak powrócić choć na chwilę do tych wspaniałych, nasłonecznionych dni? Jak zachować choć część tego niezapomnianego, upragnionego, naturalnego światła?
Byłem świadomy, że to będzie szok dla całej mojej rodziny. I pewnego dnia natknąłem się na ogłoszenie Philipsa o szkoleniu w nowym zawodzie – projektanta oświetlenia. EUREKA! To wtedy przyszła mi do głowy myśl, że mogę zachować w pamięci i „przenieść” w pewnym zakresie to piękne afrykańskie światło i starać się zastępować je, na ile to możliwe, sztucznym światłem (spotkałem się już wtedy ze znakomitą technologią Philipsa). Postanowiłem wziąć udział w szkoleniu, co było początkiem mojej trzeciej specjalizacji po inżynierii realizacji dźwięku w radiu i pracy w medycynie w Libii.
Miałem nadzieję, że będę mógł zmienić zapotrzebowanie w Polsce na witalne, słoneczne światło. Zainspirowany tą misją, zacząłem stawiać pierwsze kroki w zawodzie oświetleniowca. Pozyskiwałem wiedzę i doświadczenie, zawsze mając w pamięci decyzję o transponowaniu jasnego, pięknego światła o wysokiej wierności oddawania barw do różnych wnętrz, takich jak gabinety lekarskie, stomatologiczne, sklepy, samochody, biura, mieszkania, domy, salony sprzedaży czy świątynie.
Stopniowo utwierdzałem się w przekonaniu, że istnieje związek między obecnością dobrej jakości oświetlenia a samopoczuciem i komfortem pracy lub wypoczynku.
Obecnie, wraz z Zespołem „Inspiracji Światłem" rozwinęliśmy się. Tworzymy nastroje, optycznie pobudzamy i poszukujemy najlepszych sposobów modelowania charakteru wnętrz, ogrodów i elewacji za pomocą światła.
Czy światło może być magiczne?
Tak, widzimy tę magię w różnych ilustracjach do baśni, takich jak: romantyczne, uliczne latarnie gazowe z XIX, które nadal rozpalają naszą wyobraźnię i tworzą niepowtarzalny klimat, który wprowadza nas w inny czas i przestrzeń.
W dzisiejszych czasach, magicznymi zjawiskami stają się również fascynujące projekcje mappingów na zabytkowych elewacjach budynków. To obrazy i animacje zmieniające charakter obiektów w architekturze, tworzące niesamowite efekty wizualne i opowiadające nam nowe historie budynków. One wprowadzają nas w niezwykłą podróż wizualną.
Inne efekty świetlne, które wywołują wrażenie magii, to na przykład lustra z kaskadowym światłem LED, które wizualnie uciekają w głąb przestrzeni i tworzą efekt trójwymiarowości. Te dynamiczne refleksy świetlne mogą tworzyć głębię i dodają przestrzeni pewnego czaru.
Ale niektóre efekty, takie jak obracające się lustrzane kule z kolorowymi odbitymi promieniami, mogą zostać odebrane jako tandetne lub przestarzałe. Istnieje cienka granica między efektami, które są estetycznie zachwycające, a takimi, które wydają się kiczowate lub sztuczne. Ważne jest więc umiejętne wykorzystanie światła i jego efektów, aby osiągnąć pożądane wrażenie i wywołać prawdziwą magię.
Co jest największym wyzwaniem w tej branży?
To rozpowszechnienie wiedzy na temat korzyści wynikających z dobrego oświetlenia. Chodzi przede wszystkim o zrozumienie, że odpowiednie oświetlenie ma istotny wpływ na nasze samopoczucie i efektywność, zarówno w miejscu pracy, jak i w domu.
W zakładach produkcyjnych i usługowych dobre oświetlenie może przyczynić się do zwiększenia wydajności pracowników, bowiem odpowiednia ilość i jakość światła wpływają na lepsze widzenie, skupienie i komfort wzrokowy. A to przekłada się na efektywność wykonywanych zadań. Pracownicy są bardziej skoncentrowani i mniej zmęczeni. Mogą lepiej wykonywać swoje zadania.
W domu właściwe oświetlenie odgrywa istotną rolę w naszym codziennym życiu. Może wpływać na nasze samopoczucie i nastrój, zarówno podczas wykonywania różnych aktywności, jak i w czasie relaksu. Human Centric Lighting (oświetlenie zorientowane na człowieka) to podejście, które uwzględnia wpływ światła na nasz biologiczny rytm dobowy, emocje i zdrowie. Poprzez odpowiednie dostosowanie barwy, intensywności i nasycenia światła w różnych częściach dnia i miejscach możemy polepszyć jakość naszego snu, podnieść nasze samopoczucie i zwiększyć komfort życia.
Rozbudzenie świadomości społeczeństw na temat korzyści dobrego oświetlenia wymaga edukacji i informowania ludzi o znaczeniu jakości skorelowanej z energooszczędnością i technologią oświetlenia. To wyzwanie, które wymaga działania zarówno na poziomie naszej małej firmy, jak i na poziomie instytucji i organizacji. Ważne jest promowanie dobrych praktyk oświetleniowych, wprowadzanie standardów i regulacji dotyczących jakości światła w różnych przestrzeniach, a także dostarczanie informacji i szkoleń dotyczących korzyści wynikających z właściwego oświetlenia.
Czy istnieje coś takiego, jak moda w branży oświetleniowej?
W branży oświetleniowej istnieje pewne zjawisko podobne do mody. Można to dostrzec w dwóch głównych aspektach: w postępie technologii LED oraz związku między światłem a stylami architektonicznymi.
Na rynku pojawiają się coraz bardziej zaawansowane technologicznie produkty, takie jak inteligentne systemy oświetleniowe, które wykorzystują bezprzewodową łączność i umożliwiają sterowanie scenami świetlnymi w domu lub miejscu pracy. Trendem jest również rozwój energooszczędnych rozwiązań, związanych z diodami LED, które oferują wysoką efektywność energetyczną i długą żywotność.
Po drugie, oświetlenie często nawiązuje do trendów występujących w architekturze i wnętrzarstwie. Lampy i źródła światła są projektowane w taki sposób, aby wpisywały się w określone style i estetykę. Na przykład, minimalistyczne i nowoczesne tysiące odmian opraw LED dopasowują się do nowoczesnych i minimalistycznych wnętrz, podczas gdy klasyczne żyrandole mogą być bardziej odpowiednie w tradycyjnych wnętrzach.
Podobnie jak w modzie, w branży oświetleniowej szczególnie daje się obserwować ciągły wyścig producentów i designerów, którzy starają się sprostać trendom i oczekiwaniom klientów. Wprowadzają oni nowe rozwiązania, które odzwierciedlają aktualne style i preferencje w projektowaniu wnętrz i designie użytkowym.
Dlaczego profesjonalny projekt oświetlenia jest ważny?
Dlatego,że może pomóc w zaplanowaniu budżetu i zoptymalizowaniu zużycia energii. Poprzez odpowiedni dobór i rozmieszczenie oświetlenia można osiągnąć optymalną ilość światła przy minimalnym zużyciu energii elektrycznej. Dzięki temu można obniżyć koszty eksploatacji i wpływ na środowisko.
Dobrze zaprojektowane oświetlenie ma ogromny wpływ na estetykę i atmosferę przestrzeni. Poprzez odpowiednie umiejscowienie i rodzaj światła można podkreślić architektoniczne cechy wnętrza budynku, pomieszczenia. Stworzyć konkretną atmosferę i nastroje oraz uwydatnić ważne elementy. Projekt oświetlenia może również pomóc w kreowaniu atrakcyjnego wizerunku miast, obiektów publicznych, sklepów, restauracji i innych miejsc, co przyczynia się do zadowolenia mieszkańców i klientów.
Jakie są najważniejsze zasady, o których trzeba pamiętać, projektując oświetlenie?
Pierwszym krokiem jest zrozumienie przeznaczenia danego obiektu lub pomieszczenia. W zależności od tego, czy jest to przestrzeń komercyjna, biurowa, mieszkalna czy publiczna, różnią się wymagania dotyczące oświetlenia. Projektując oświetlenie, należy uwzględnić funkcje, jakie ma pełnić dane miejsce i dostosować je do potrzeb użytkowników.
Następnie należy dobrać odpowiednie oprawy oświetleniowe i źródła światła, które spełniają normy i wymagania dotyczące danej przestrzeni. Ważne parametry to natężenie światła, równomierność i barwa światła oraz współczynnik oddawania barw (CRI), który wpływa na jakość rozpoznawania kolorów, odcieni konkretnych elementów lub stopnia atrakcyjności wnętrza w sztucznym świetle.
Oświetlenie powinno spełniać zarówno potrzeby funkcjonalne, jak i estetyczne użytkowników. Należy uwzględnić aspekty praktyczne, czyli dobre oświetlenie do wykonywania zadań, zapewnienie odpowiedniego poziomu kontrastu czy unikanie odblasków, olśnienia. Jednocześnie warto również zwrócić uwagę na estetykę oświetlenia, aby wpisywało się w styl i charakter danego wnętrza.
W dzisiejszych czasach dużą rolę odgrywa efektywność energetyczna oświetlenia. Projektując oświetlenie, należy dążyć do minimalizacji zużycia energii poprzez wybór energooszczędnych źródeł światła i opraw, zastosowanie sterowania światłem (np. czujników ruchu) oraz optymalizowanie rozmieszczenie opraw.
LED czy tradycyjne żarówka?
Zdecydowanie warto wybierać oświetlenie LED zamiast tradycyjnych żarówek. Dlaczego? Ponieważ technologia LED przekształca aż 90% dostarczonej energii elektrycznej na światło, podczas gdy tradycyjne żarówki zamieniają tylko 5-10% energii w światło, a resztę w ciepło. To oznacza, że oświetlenie LED jest znacznie bardziej efektywne energetycznie, co przekłada się na mniejsze zużycie energii i niższe rachunki za prąd. Ponadto, LED-y mają dłuższą żywotność niż tradycyjne żarówki, co oznacza mniejszą konieczność wymiany.
Największe grzechy współczesnego oświetlenia to…
centralnie umiejscowione żyrandole w pomieszczeniach („trącą myszką”), które generują zbyt oślepiające światło górne, często pochodzące z jednego lub kilku źródeł. To zaniedbywanie roli oświetlenia LED, które oferuje możliwość tworzenia różnorodnych mini aranżacji za pomocą prostych pilotów radiowych. Innym błędem jest niewłaściwy dobór barwy światła, która nie pasuje do klimatu czy funkcji danego wnętrza, co może prowadzić do niepożądanych efektów, takich jak efekt „sinicy”. Ponadto, niska jakość źródeł światła i zasilaczy LED dostępnych w marketach również stanowi problem, ponieważ mogą one mieć krótką żywotność, niską wydajność energetyczną i niezadowalającą jakość emitowanego światła.
Krzysztof Nowakowski, szef Inspiracji Światłem:
Po pięciu latach spędzonych w Afryce wraz z rodziną doświadczyłem ogromnej różnicy w natężeniu i barwach naturalnego światła między Afryką a Polską. Po powrocie do kraju wciąż przechodziły mi przez myśl obrazy i dźwięki przyrody, które tak bardzo mnie urzekły. Wspominałem turkusowe morze Śródziemne, malownicze nadbrzeżne i podwodne skały, ryby w barwach tęczy oraz nieskończone światło morskiej toni. Żółty, rozgrzany piasek oraz powulkaniczne, antracytowe skały rozciągające się po horyzonty na innego rodzaju pustyniach. Pustynie były jednocześnie groźne i piękne, bo czasem towarzyszył nam gorący wiatr, zwany pustynnym ghibli.
Nie mogłem zapomnieć również o zapierających dech w piersiach zachodach słońca, kiedy olbrzymia czerwona planeta zdawała się usadowić na horyzoncie. Zawsze słoneczne czyli błękit nieba i upał, tworzące „ocean” światła – zarazem energii, która w połączeniu z kąpielami w morzu, ładowała nasze baterie. Przyszedł moment na lądowanie w Warszawie, gdzie witały nas wiszące, ołowiane chmury i szare, zamglone krajobrazy. To sprawiło, że odnieśliśmy przygnębiające wrażenie jakby słońce zostało zaćmione. W pierwszych chwilach, dniach i tygodniach napotykałem uporczywe myśli: jak powrócić choć na chwilę do tych wspaniałych, nasłonecznionych dni? Jak zachować choć część tego niezapomnianego, upragnionego, naturalnego światła?
Byłem świadomy, że to będzie szok dla całej mojej rodziny. I pewnego dnia natknąłem się na ogłoszenie Philipsa o szkoleniu w nowym zawodzie – projektanta oświetlenia. EUREKA! To wtedy przyszła mi do głowy myśl, że mogę zachować w pamięci i „przenieść” w pewnym zakresie to piękne afrykańskie światło i starać się zastępować je, na ile to możliwe, sztucznym światłem (spotkałem się już wtedy ze znakomitą technologią Philipsa). Postanowiłem wziąć udział w szkoleniu, co było początkiem mojej trzeciej specjalizacji po inżynierii realizacji dźwięku w radiu i pracy w medycynie w Libii.
Miałem nadzieję, że będę mógł zmienić zapotrzebowanie w Polsce na witalne, słoneczne światło. Zainspirowany tą misją, zacząłem stawiać pierwsze kroki w zawodzie oświetleniowca. Pozyskiwałem wiedzę i doświadczenie, zawsze mając w pamięci decyzję o transponowaniu jasnego, pięknego światła o wysokiej wierności oddawania barw do różnych wnętrz, takich jak gabinety lekarskie, stomatologiczne, sklepy, samochody, biura, mieszkania, domy, salony sprzedaży czy świątynie.
Stopniowo utwierdzałem się w przekonaniu, że istnieje związek między obecnością dobrej jakości oświetlenia a samopoczuciem i komfortem pracy lub wypoczynku.
Obecnie, wraz z Zespołem „Inspiracji Światłem" rozwinęliśmy się. Tworzymy nastroje, optycznie pobudzamy i poszukujemy najlepszych sposobów modelowania charakteru wnętrz, ogrodów i elewacji za pomocą światła.
Czy światło może być magiczne?
Tak, widzimy tę magię w różnych ilustracjach do baśni, takich jak: romantyczne, uliczne latarnie gazowe z XIX, które nadal rozpalają naszą wyobraźnię i tworzą niepowtarzalny klimat, który wprowadza nas w inny czas i przestrzeń.
W dzisiejszych czasach, magicznymi zjawiskami stają się również fascynujące projekcje mappingów na zabytkowych elewacjach budynków. To obrazy i animacje zmieniające charakter obiektów w architekturze, tworzące niesamowite efekty wizualne i opowiadające nam nowe historie budynków. One wprowadzają nas w niezwykłą podróż wizualną.
Inne efekty świetlne, które wywołują wrażenie magii, to na przykład lustra z kaskadowym światłem LED, które wizualnie uciekają w głąb przestrzeni i tworzą efekt trójwymiarowości. Te dynamiczne refleksy świetlne mogą tworzyć głębię i dodają przestrzeni pewnego czaru.
Ale niektóre efekty, takie jak obracające się lustrzane kule z kolorowymi odbitymi promieniami, mogą zostać odebrane jako tandetne lub przestarzałe. Istnieje cienka granica między efektami, które są estetycznie zachwycające, a takimi, które wydają się kiczowate lub sztuczne. Ważne jest więc umiejętne wykorzystanie światła i jego efektów, aby osiągnąć pożądane wrażenie i wywołać prawdziwą magię.
Co jest największym wyzwaniem w tej branży?
To rozpowszechnienie wiedzy na temat korzyści wynikających z dobrego oświetlenia. Chodzi przede wszystkim o zrozumienie, że odpowiednie oświetlenie ma istotny wpływ na nasze samopoczucie i efektywność, zarówno w miejscu pracy, jak i w domu.
W zakładach produkcyjnych i usługowych dobre oświetlenie może przyczynić się do zwiększenia wydajności pracowników, bowiem odpowiednia ilość i jakość światła wpływają na lepsze widzenie, skupienie i komfort wzrokowy. A to przekłada się na efektywność wykonywanych zadań. Pracownicy są bardziej skoncentrowani i mniej zmęczeni. Mogą lepiej wykonywać swoje zadania.
W domu właściwe oświetlenie odgrywa istotną rolę w naszym codziennym życiu. Może wpływać na nasze samopoczucie i nastrój, zarówno podczas wykonywania różnych aktywności, jak i w czasie relaksu. Human Centric Lighting (oświetlenie zorientowane na człowieka) to podejście, które uwzględnia wpływ światła na nasz biologiczny rytm dobowy, emocje i zdrowie. Poprzez odpowiednie dostosowanie barwy, intensywności i nasycenia światła w różnych częściach dnia i miejscach możemy polepszyć jakość naszego snu, podnieść nasze samopoczucie i zwiększyć komfort życia.
Rozbudzenie świadomości społeczeństw na temat korzyści dobrego oświetlenia wymaga edukacji i informowania ludzi o znaczeniu jakości skorelowanej z energooszczędnością i technologią oświetlenia. To wyzwanie, które wymaga działania zarówno na poziomie naszej małej firmy, jak i na poziomie instytucji i organizacji. Ważne jest promowanie dobrych praktyk oświetleniowych, wprowadzanie standardów i regulacji dotyczących jakości światła w różnych przestrzeniach, a także dostarczanie informacji i szkoleń dotyczących korzyści wynikających z właściwego oświetlenia.
Czy istnieje coś takiego, jak moda w branży oświetleniowej?
W branży oświetleniowej istnieje pewne zjawisko podobne do mody. Można to dostrzec w dwóch głównych aspektach: w postępie technologii LED oraz związku między światłem a stylami architektonicznymi.
Na rynku pojawiają się coraz bardziej zaawansowane technologicznie produkty, takie jak inteligentne systemy oświetleniowe, które wykorzystują bezprzewodową łączność i umożliwiają sterowanie scenami świetlnymi w domu lub miejscu pracy. Trendem jest również rozwój energooszczędnych rozwiązań, związanych z diodami LED, które oferują wysoką efektywność energetyczną i długą żywotność.
Po drugie, oświetlenie często nawiązuje do trendów występujących w architekturze i wnętrzarstwie. Lampy i źródła światła są projektowane w taki sposób, aby wpisywały się w określone style i estetykę. Na przykład, minimalistyczne i nowoczesne tysiące odmian opraw LED dopasowują się do nowoczesnych i minimalistycznych wnętrz, podczas gdy klasyczne żyrandole mogą być bardziej odpowiednie w tradycyjnych wnętrzach.
Podobnie jak w modzie, w branży oświetleniowej szczególnie daje się obserwować ciągły wyścig producentów i designerów, którzy starają się sprostać trendom i oczekiwaniom klientów. Wprowadzają oni nowe rozwiązania, które odzwierciedlają aktualne style i preferencje w projektowaniu wnętrz i designie użytkowym.
Dlaczego profesjonalny projekt oświetlenia jest ważny?
Dlatego,że może pomóc w zaplanowaniu budżetu i zoptymalizowaniu zużycia energii. Poprzez odpowiedni dobór i rozmieszczenie oświetlenia można osiągnąć optymalną ilość światła przy minimalnym zużyciu energii elektrycznej. Dzięki temu można obniżyć koszty eksploatacji i wpływ na środowisko.
Dobrze zaprojektowane oświetlenie ma ogromny wpływ na estetykę i atmosferę przestrzeni. Poprzez odpowiednie umiejscowienie i rodzaj światła można podkreślić architektoniczne cechy wnętrza budynku, pomieszczenia. Stworzyć konkretną atmosferę i nastroje oraz uwydatnić ważne elementy. Projekt oświetlenia może również pomóc w kreowaniu atrakcyjnego wizerunku miast, obiektów publicznych, sklepów, restauracji i innych miejsc, co przyczynia się do zadowolenia mieszkańców i klientów.
Jakie są najważniejsze zasady, o których trzeba pamiętać, projektując oświetlenie?
Pierwszym krokiem jest zrozumienie przeznaczenia danego obiektu lub pomieszczenia. W zależności od tego, czy jest to przestrzeń komercyjna, biurowa, mieszkalna czy publiczna, różnią się wymagania dotyczące oświetlenia. Projektując oświetlenie, należy uwzględnić funkcje, jakie ma pełnić dane miejsce i dostosować je do potrzeb użytkowników.
Następnie należy dobrać odpowiednie oprawy oświetleniowe i źródła światła, które spełniają normy i wymagania dotyczące danej przestrzeni. Ważne parametry to natężenie światła, równomierność i barwa światła oraz współczynnik oddawania barw (CRI), który wpływa na jakość rozpoznawania kolorów, odcieni konkretnych elementów lub stopnia atrakcyjności wnętrza w sztucznym świetle.
Oświetlenie powinno spełniać zarówno potrzeby funkcjonalne, jak i estetyczne użytkowników. Należy uwzględnić aspekty praktyczne, czyli dobre oświetlenie do wykonywania zadań, zapewnienie odpowiedniego poziomu kontrastu czy unikanie odblasków, olśnienia. Jednocześnie warto również zwrócić uwagę na estetykę oświetlenia, aby wpisywało się w styl i charakter danego wnętrza.
W dzisiejszych czasach dużą rolę odgrywa efektywność energetyczna oświetlenia. Projektując oświetlenie, należy dążyć do minimalizacji zużycia energii poprzez wybór energooszczędnych źródeł światła i opraw, zastosowanie sterowania światłem (np. czujników ruchu) oraz optymalizowanie rozmieszczenie opraw.
LED czy tradycyjne żarówka?
Zdecydowanie warto wybierać oświetlenie LED zamiast tradycyjnych żarówek. Dlaczego? Ponieważ technologia LED przekształca aż 90% dostarczonej energii elektrycznej na światło, podczas gdy tradycyjne żarówki zamieniają tylko 5-10% energii w światło, a resztę w ciepło. To oznacza, że oświetlenie LED jest znacznie bardziej efektywne energetycznie, co przekłada się na mniejsze zużycie energii i niższe rachunki za prąd. Ponadto, LED-y mają dłuższą żywotność niż tradycyjne żarówki, co oznacza mniejszą konieczność wymiany.
Największe grzechy współczesnego oświetlenia to…
centralnie umiejscowione żyrandole w pomieszczeniach („trącą myszką”), które generują zbyt oślepiające światło górne, często pochodzące z jednego lub kilku źródeł. To zaniedbywanie roli oświetlenia LED, które oferuje możliwość tworzenia różnorodnych mini aranżacji za pomocą prostych pilotów radiowych. Innym błędem jest niewłaściwy dobór barwy światła, która nie pasuje do klimatu czy funkcji danego wnętrza, co może prowadzić do niepożądanych efektów, takich jak efekt „sinicy”. Ponadto, niska jakość źródeł światła i zasilaczy LED dostępnych w marketach również stanowi problem, ponieważ mogą one mieć krótką żywotność, niską wydajność energetyczną i niezadowalającą jakość emitowanego światła.
